7 راه درمان اعتیاد کودکان به بازی های ویدئویی + راه های پیشگیری

از سال 2018 مفهوم اعتیاد به بازی ویدئویی وارد مفاهیم دنیای سلامت شد. اهمیت این مفهوم وقتی زیاد می شود که بدانید، امروزه بیش از 90 درصد کودکان بازی های ویدئویی انجام می دهند. در حالی که متاسفانه کودکان زیر 18 سال 8/5 درصد بیشتر در معرض اعتیاد به بازی های ویدئویی هستند. همچنین شیوع این اعتیاد میان آنها حدود 20 درصد است. اما پیش از هرچیزی به مفهوم درست اعتیاد به بازی های ویدئویی بپردازیم!

اعتیاد به بازی های ویدئویی چیست؟

امروزه واژه اعتیاد صرفا برای مواد مخدر استفاده نمی شود! در حقیقت اعتیاد به معنای وابستگی شدید و غیرقابل کنترل به هر چیزی است. به طوری که ترک آن باعث ایجاد استرس روحی یا حتی ضعف جسمی برای فرد می شود. بنابراین اعتیاد به بازی های ویدیویی به این معناست که فرد به شدت به این نوع سرگرمی وابسته شود. به طوری که بر سایر فعالیت های روزانه کودک تأثیر منفی می گذارد و نمی تواند به راحتی بازی را متوقف کند. امروزه سازمان بهداشت جهانی اعتیاد به بازی های ویدئویی را به عنوان یک بیماری می شناسد. به طوری که در ویرایش یازدهم طبقه بندی بین المللی بیماری ها (ICD-11) به دلیل وابستگی به بازی های ویدئویی به عنوان یک الگوی رفتاری معرفی می شود و در بعد تحصیلی، شغلی، خانوادگی و اجتماعی کودک اثرات منفی دارد. با این وجود انجمن روان‌ پزشکی آمریکا بر این باور است که هنوز اطلاعات کافی مبنی بر اینکه باید اعتیاد به بازی‌های ویدئویی را یک اختلال روانی منحصربه‌فرد به شمار آوریم، وجود ندارد. در واقع آنها بر این باور هستند که وقتی والدین از اعتیاد کودکان به بازی‌های‌ویدئویی صحبت می کنند در واقع کودکشان حدود 12 ساعت در روز را مشغول به بازی ویدئویی است. در واقع مهم ترین شاخصه ای که شاید حتی برخی از گیمر ها به اعتیاد به بازی‌های ویدئویی اقرار کنند همان ساعات طولانی است که به بازی کردن می پردازند.

نشانه های اعتیاد کودکان به بازی های ویدئویی

مشغول‌بودن طولانی‌مدت به بازی‌های ویدئویی هم می‌تواند اثرات منفی و جدی‌ روی بسیاری از کودکان داشته باشد. مهم ترین نشانه های اعتیاد کودکان به بازی های ویدئویی:

• سر باز کردن از فعالیت های مهم روزانه مانند مدرسه رفتن یا نوشتن تکالیف.
• آشفتگی و درگیری مداوم برای بازگشت به بازی و ابراز کج‌خلقی، بی‌قراری و رفتارهای تهاجمی هنگامی که فرد مشغول بازی نیست.
• کم خوابی و عدم تمرکز به دلیل نداشتن خواب کافی در راستای بازی طولانی مدت شبانه.
• عدم علاقه به انجام فعالیت های جسمی و مقاومت در برابر ورزش کردن.
• استفاده از بازی های ویدیویی برای تسکین حالات منفی، مانند احساس گناه یا نا امیدی.
• استفاده از بازی های ویدیویی به عنوان راهی برای فرار از موقعیت های استرس زا در مدرسه یا خانه به جای حل آن مشکلات.
• دروغ گفتن یا انکار میزان زمانی که صرف بازی های ویدیویی می کنند.
• کودکان می‌توانند آنقدر درگیر بازی‌کردن بشوند که فقط از این طریق انگیزه بگیرند، همیشه فقط درباره‌ی آن صحبت کنند و تمام فکر و ذهنشان متمرکز بر بازی بشود.
• بازی‌کردن افراطی فرصت بچه‌ها برای معاشرت با اعضای خانواده و دوستانشان را محدود می‌کند. مهارت‌های اجتماعی‌ در بچه‌هایی که اغلب اوقاتشان را در انزوا در بازی های ویدئویی به سر می‌برند، تقویت نمی‌شود.

اصلی ترین دلایل اعتیاد کودکان به بازی های ویدئویی

طبق جدیدترین آمار موارد زیر اصلی ترین دلایل اعتیاد کودکان به بازی های ویدئویی است.

فرار از زندگی واقعی

طبق آمار 30 تا 35 درصد از گیمرها برای فرار از استرس یا پرت کردن حواس خود از مشکلات زندگی واقعی بازی می کنند. گریس می‌گوید: بازی توانایی منحصربه‌فردی برای غوطه‌ور ساختن یک فرد و منحرف کردن حواس او دارد. وقتی افراد نمی‌توانند با احساسات منفی خود مقابله کنند، غرق می‌شوند و دوباره به بازی‌های ویدیویی متوسل می‌شوند و این چرخه ادامه می‌یابد.

تعامل اجتماعی

بازی‌های چندنفره آنلاین، محیط‌های اجتماعی مجازی ایجاد می‌کنند که به نوعی ارتباطات و دوستی‌ها را تقویت می‌کنند. این سیستم می‌تواند منجر به رفتار اعتیادآور ناشی از نیاز به تعامل اجتماعی و حس تعلق به دنیای مجازی بازی شود. در واقع تعامل های مجازی دنیای گیم 25 الی 30 درصد از دلایل اعتیاد به بازی های ویدئویی شامل می شوند. مؤلفه‌ی اجتماعی بازی‌ها، مقاومت در برابر آن‌ها و همچنین ترکشان را دشوارتر می‌کند. برخی از گیمرهای آنلاین حتی احساس می‌کنند که «موظف» هستند آنلاین شوند، چون دیگران رویشان حساب کرده‌اند و برای رقابت‌های میان‌گروهی به آن‌ها احتیاج دارند. گریس می‌گوید: تمامی کودکان نیاز دارند که در تعامل اجتماعی باشند و بازی‌های ویدیویی این امکان را بدون نیاز به ملاقات چهره به چهره ارائه می‌دهند. ناشناس بودن تعامل آنلاین، این امر را برای کودکانی که خجالتی هستند به مراتب راحت تر می کند.

ترشح دوپامین

بازی ها به طور خود به خودی اعتیاد آور نیستند بلکه بازی کردن اعتیاد آور است. اما چگونه؟ بازی‌های ویدیویی بسیار محرک هستند و باعث می‌شوند سطوح بالایی از دوپامین در هنگام بازی در بدن گیمر ها علی الخصوص کودکان ترشح شود. پس به این دلیل است که 20 الی 25 درصد گیمر ها به بازی های ویدئویی اعتیاد پیدا می کنند. بازی‌ها به این دلیل «اعتیادآور» هستند که سامانه‌ی پاداش مغز را هدف قرار می‌دهند و رفتارهای کودکان را شکل می دهند. براساس مطالعات صورت گرفته در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، بازی‌های ویدئویی می‌توانند تاثیری مشابه سوء مصرف مواد مخدر و الکل روی مغز کودکان داشته باشند. بخش تکانشی-هیجانی مغز که تحت عنوان سیستم آمیگدال-استریاتوم شناخته می‌شود، در کاربرانی که بیش از حد بازی می‌کنند کوچک‌تر و حساس‌تر است. این موضوع باعث می‌شود آنها محرک‌های داخل بازی را سریع‌تر پردازش کنند. دکتر گریس می گوید: این افزایش دوپامین در لحظه احساس خوبی به گیمرها می‌دهد، اما می‌تواند منجر به حساسیت‌زدایی گیرنده‌های مغزی آنها بعد از مدتی شود. بنابراین آنها باید ساعت های طولانی تری بازی کنند تا همان سطح حس رضایتی را که قبلا داشتند احساس کنند.این یعنی هر روز و هر روز، کودک باید ساعت های بیشتری را صرف بازی های ویدئویی کند تا به آن میزان لذتی که می تواند او را راضی کند، برسد.

شخصیت کودک

10 الی 15 درصد اعتیاد به بازی به شخصیت افراد بازی می گردد. برخی از ویژگی های شخصیتی، مانند بیش فعالی، عزت نفس پایین و ضعف در کنترل احساسات ممکن است در ایجاد اعتیاد به بازی های ویدیویی نقش داشته باشند. اعتیاد به بازی می تواند افراد در هر جنسیت و سنی را تحت تاثیر قرار دهد. اما مطالعاتی که در سال 2018 نشان می‌دهد که مردان استعداد ژنتیکی بیشتری اعتیاد به بازی های ویدئویی دارند. دکتر گریس در این باره می‌گوید که مناطقی از مغز که به ویژگی‌های اعتیادآور بازی واکنش نشان می‌دهند، مانند واکنش های رفتاری مبتنی بر پاداش، در مردان نسبت به زنان فعالیت بیشتری دارند.

در دسترس بودن بازی

10 الی 15 درصد بازی به دسترسی آسان به بازی بر می گردد. در دسترس بودن و دسترسی گسترده به بازی‌های ویدیویی، از جمله بازی‌های موبایلی و پلتفرم‌های آنلاین سبب می شود اولین انتخاب کودکان برای پر کردن اوقات فراغت آنها، بازی های ویدئویی باشد.

طراحی و مکانیک بازی

عناصر جذاب طراحی بازی، مانند روایت‌های درگیر کننده، تصاویر جذاب و گیم پلی اعتیادآور، می‌توانند منجر به 5 الی 10 درصد رفتار اعتیاد آور در افراد شود. از آنجا که بسیاری از بازی ها امکان‌های ظاهراً بی‌پایانی را برای کشف اشیا و آیتم‌های بهتر پیش روی گیمر قرار می‌دهند، او را غرق در اتفاقاتی می‌کنند که در زمان واقعی به وقوع می‌پیوندند. آن‌ها حتی تحریک می‌شوند که به قیمت ساعت‌ها و ساعت‌ها بازی کردن، مراحل بازی را تمام و دستاوردهای آن را از آنِ خود کنند. طبق صحبت های دکتر گریس بازی‌های ویدیویی چالش‌هایی را ایجاد می‌کنند که قابل دستیابی و حل کردن هستند، که ما را از اهداف مهم خارج از بازی دور می‌کند. او توضیح می دهد که بازی می تواند اعتیاد آور باشد زیرا ما فوراً از تکمیل این دستاوردهای درون بازی خرسندیم. این سیستم پاداش در نهایت منجر به بازی بیشتر و در نهایت اعتیاد می شود.

اعتیاد آورترین بازی های جهان

اعتیاد به بازی خاص بیش از هرچیزی به سلیقه کودک باز می گردد. اما آنچه طبق داده های آماری مشخص است. این است که بر اساس تعداد دانلود و بررسی روانشناسی گیم پلی بازی ها می توان اعتیاد آور بودن آنها را پیشبینی کرد. با این حال، در اینجا برخی از بازی‌هایی که بر اساس مشاهدات و گزارش‌ها اغلب با پتانسیل اعتیاد بالا همراه بودند، آوردیم:

League of Legends

این بازی با سیستم پاداش دهی قوی خود را به طوری ایجاد کرده است که گیمر برای بدست آوردن جوایز بیشتر روز ها و ساعت های یبشتری را در بازی بگذارند. همچنین تعامل و همکاری بازیکنان در این بازی به نحوی است که ممکن است ساعت ها هر کسی را درگیر کند. این بازی با مکانیک های روانشناسی شده و حس تعلقی که به بازیکنان القا می کند. همیشه گیمر های زیادی را با خود همراه می کند.

Free Fire

این بازی رایگان بتل رویال محبوبیت زیادی در سال های اخیر در بین کودکان به دست آورد. اما چرا؟ فضای کارتونی بسیار جذاب و منحصر به فرد در کنار رقابت های کوتاه، همچنین دسترسی آسان به این بازی در ایران قرار دهید دیگر دلیلی نمی ماند که این بازی اعیتاد آور نباشد!

Minecraft

بازی Minecraft که به خاطر آزادی خلاقانه و امکانات بی پایان خود شناخته می شود. سیستم پله ای پاداش دهی بازی و حسی که سیستم پیشرفت در این بازی به گیمر ایجاد می کند سبب می شود گیمر ها علی الخصوص کودکان ساعت ها در این بازی غرق شوند. پس قطعا این بازی ضمن بازی کردن با خلاقیت کودکان، آن ها را به اعتیاد می کشاند.

سری Call of Duty

یک بازی اکشن با کیفیت گیم پلی کالاف دیوتی ساعت ها هر کسی را به خود مشغول می کند. گیم پلی سریع، گرافیک فوق العاده در تمامی پلتفرم ها، دسترسی راحت و آپدیت های دائمی تمام چیزی است که هر گیمری از بازی محبوبش خواهد خواست. پشت تمامی این ویژگی ها یک بازی فوق العاده و اعتیاد آور خوابیده است. که دسترسی راحت به این بازی در پلتفرم موبایل نسخه موبایلی این بازی را به حد زیادی محبوب و اعتیاد آور می کند.

Candy Crush Saga

قطعا قوی ترین عامل اعتیاد آور کردن بازی کندی کراش، سیستم پاداش دهی آن است. اما یک بازی ساده وسریع و بی پایان که می تواند در هر زمانی حتی برای 2 دقیقه جذاب باشد. علاقه به این بازی در کودکان با سنین پایین به دلیل سادگی مکانیک های بازی و تنوع رنگی بسیار زیاد آن قابل مشاهده است. که حقیقتا کودکان شما در این مورد حق دارند!

 Clash of Clans

حس نزدیک به واقعیت بازی کلش اف کلنز در مدیریت منابع، نبرد و حتی استراتژی شما در بازی همه آن چیزی است که می تواند برای اعتیاد به یک بازی کافی باشد. حس پادشاهی یا حتی خدا بودن در یک جهان غیر واقعی و تنوعی که این بازی در هر برهه و هر لولی ایجاد می کند. اعتیاد هر کسی را به بازی افزایش می دهد.

سری Sims

بازی‌های The Sims، با گیم پلی که در آن بازیکنان می‌توانند شخصیت‌های مجازی و زندگی آن‌ها را ایجاد و کنترل کنند، شناخته می شود. گیم پلی طولانی و تجربه زندگی شبیه سازی شده و بسیار نزدیک به واقعیت در کنار پایانی باز، تعاملات اجتماعی واقعی در کنار مهم شمردن تصمیمات گیمر، برای اعتیاد به این بازی کافی است.

درمان اعتیاد کودکان به بازی های ویدئویی

قطعا اگر در بازی های ویدئویی تعادل وجود داشته باشد فواید زیادی برای رشد ذهنی و روحی کودکان خواهند داشت. اما همانطور که گفتیم با تعادل و به اندازه! زیرا زمانی که بازی کردن کودکان شکلی افراطی به خود بگیرد، والدین باید به فکر کنترل اعتیاد و افراط در بازی کردن کودک خود باشند. در ادامه به برخی روش هایی که برای کنترل و درمان اعتیاد کودکان به بازی وجود دارد را خواهیم گفت:

با کودک خود صحبت کنید

که بازی‌های ویدئویی صرفاً نوعی سرگرمی و وسیله‌ای برای گذران وقت و نه چیزی مهم‌تر و بامعناتر از این است و مسلماً نباید زندگی خود را حول محور آن‌ها در نظر بگیرد. او را نسبت به این مسئله آگاه کنید که برنده شدن و کسب موفقیت در دنیای بازی، مجازی و تخیلی است و هیچ ارتباطی به موفق شدن او در زندگی واقعی ندارد. (هرچند قطعا برای گیمر های حرفه ای استثنا وجود دارد!)

معرفی سرگرمی جایگزین

کارهای جالب و سرگرم‌کننده‌ی دیگری را به او معرفی کنید که هم لذت‌های متنوعی را در برمی‌گیرند و هم در زندگی واقعی به درد او می‌خورند: طیف وسیع و متنوعی از این گونه کارها وجود دارد؛ از فعالیت‌های فیزیکی مانند ورزش کردن، دوچرخه‌سواری و دویدن گرفته تا فعالیت‌های غیر فیزیکی‌تری همچون نقاشی، مطالعه، نواختن ساز، برنامه‌نویسی، بازی سازی یا بیرون رفتن با دوستان. همچنین کودک خود را از ارزشمند بودن جایگزینی این فعالیت ها به جای بازی های ویدئویی آگاه کنید تا ثمربخشی بیشتری داشته باشد.

تعیین مدت محدود و وضع قوانین

مدت مناسبی را برای بازی کردن فرزندتان تعیین کنید. حداکثر زمانی که کودک شما در روز های مدرسه به بازی باید اختصاص دهد یک ساعت و در روز های تعطیل کمتر از سه ساعت است. روش‌های دیگر برای محدود کردن زمان بازی کردن او این است که فقط در روزهای خاص یا فقط به همراه افرادی خاص به او اجازه‌ی بازی کردن بدهید یا به او اجازه دهید که فقط بازی‌های خاصی را بازی کند. همچنین قوانین دقیقی برای مدت محدود بازی‌کردن فرزندتان مقرر کنید و به آن‌ها حسابی پایبند باشید. در این برهه اگر لحظه ای کاهلی کنید کودک دیگر قوانین شما را جدی نخواهد گرفت. در صورت شکستن قوانین توسط کودک او را جریمه کنید. مثلا یک روز او را از انجام بازی های ویدئویی محروم کنید.

پاداش دادن زمان باز

افزایش زمان بازی کردن را همچون جایزه یا پاداش به کودک ارائه بدهید. یعنی به شرطی به فرزندتان اجازه‌ی بازی کردن بدهید که در راستای رسیدن به هدف خاصی موفق شده باشد. مثلا یک نمره خوب در مدرسه یا کمک به شما در انجام کاری!

درگیری کودک را با بازی کم کنید

بازی‌های خوب به نحوی طراحی شده‌اند که بازیکن را غرق در خود می‌کنند؛ به همین دلیل به راحتی ممکن است که حین بازی کردن، زمان از دست فرزندتان در برود. همچنین بیشتر بازی‌ها بچه‌ها را ترغیب می‌کنند تا برای رسیدن به مراحل بالاتر از بازی کردن دست نکشند. ممکن است کودکان آنقدر به بازی ادامه دهند که آن مرحله را با موفقیت به پایان برسانند. این مسئله باعث می‌شود که بچه آنقدر درگیر بازی شود که به جای یک ساعت، بیشتر از سه ساعت مشغول بازی کردن باقی بماند. قطع کردن زمان بازی فرزندتان حتی می‌تواند او را نسبت به این مسئله آگاه کند که چقدر از زمانش را صرف بازی کرده است.

استفاده از گجت های کنترل زمان

از تایمر استفاده کنید به طوری که آن را در دید کودک بگذارید. یا تایمری بخرید که به صورت اتوماتیک پس از زمان مشخصی سیستم یا کنسول بازی او را خاموش کند. مطمئن شوید او بداند که حواس شما به زمان بازی کردنش هست و اگر بیش از حد بازی کند متوجه خواهید شد.

آموزش روانی و حتی حذف بازی

در مرحله آخر اگر جواب نگرفتید، به آموزش روانی روی بیاورید. این روش درمان روی کمک به شخص برای کنترل گرایش به بازی، مقابله با افکار غیر منطقی و یادگیری مهارت های مقابله ای و تکنیک های حل مسئله تمرکز دارد. این روش درمانی کمک می کند که فرد هویت خودش رو کشف کند، اعتماد به نفسش را بالا ببرد و هوش هیجانی خود را افزایش دهد. در بدترین حالت اگر محدود کردن زمان بازی و دیگر راه ها به هیچ وجه مؤثر نبود، می‌توانید تا زمانی که متوجه شود بدون بازی‌های ویدئویی هم می‌توان زندگی کرد، بازی‌ها را روی سیستم یا کنسولش قفل یا اصلاً آن‌ها را پاک کنید.

راه های پیشگیری از اعتیاد کودکان به بازی های ویدئویی

اگرچه بازی‌هایی ویدئویی می‌توانند نوعی تجربه‌ی یادگیری باشند، چیزهای سرگرم‌کننده‌ی متنوعی در اختیار فرزندتان قرار دهید تا هرگز معتاد به یک چیز ثابت نشود. حتماً او را به مطالعه، ورزش کردن، برقراری رابطه با بچه‌های دیگر و تماشای برنامه‌های خوب تلویزیونی ترغیب کنید. همچنین بر تاثیرات بازی‌های ویدئویی روی فرزندتان نظارت داشته باشید. حواستان به رفتارهای او تحت تاثیر بازی باشد. اگر به نظر می‌رسد در زمانی که مشغول بازی‌های خشونت‌آمیز است، نسبت به خواهر برادرها یا دوستانش پرخاشگرتر شده است، نگذارید آن بازی‌ها را انجام دهد. اما مثلاً اگر پس از انجام یک بازی تاریخی، به تاریخ علاقه‌مند شود، آن بازی برای او مفید بوده است. به محض آنکه متوجه شدید فرزندتان زمان بیشتری را نسبت به انجام وظایفش صرف بازی کردن می‌کند و مثلا نمره‌های کمی می‌گیرد یا به مدرسه نمی رود، زمان بازی کردنش را محدود کنید. اگر متوجه شدید که فرزندتان به جای ورزش کردن و انجام فعالیت‌های پرتحرک، تمایل به شیوه‌ی زندگی غیرمتحرک دارد، زمان بازی کردنش را محدود کنید. می‌توانید به او اجازه دهید بازی‌های ویدئویی‌ای را انجام دهد که مستلزم فعالیت فیزیکی‌اند. تعداد زیادی از بازی‌ها مانند بازی های VR می‌توانند درست به اندازه‌ی بازی کردن بیرون از خانه برای بازیکن‌های کوچک‌تر مفید و پرتحرک باشند. البته نباید این بازی‌ها به طور کلی جایگزین بازی‌ها و ورزش‌های بیرون از خانه شوند.

تعادل همه چیز است

بر اساس یکی از پژوهش‌های صورت گرفته در دانشگاه آکسفورد، بچه‌هایی که حدود یک ساعت در روز بازی ویدئویی می‌کنند نسبت به بچه‌هایی که اصلاً بازی نمی‌کنند شادتر، اجتماعی‌تر و به میزان کمتری بیش‌فعال‌اند. بر اساس پژوهش‌های آزمایشگاه طراحی تعامل و پژوهش‌های بازی‌محور در دانشگاه فناوری کوئینزلند، انجام بازی‌های ویدئویی برای بچه‌های کوچک بهتر از تماشای تلویزیون است. برخی از بازی‌ها باعث می‌شوند بچه‌ها به صورت متعادلی فعال باشند و برخی حتی باعث پرورش مهارت‌های شناختی آن‌ها می‌شوند. بر اساس گفته‌های دکتر «پنی سویتسر»، چنین بازی‌هایی «می‌توانند عملکرد آکادمیک، مهارت‌های اجتماعی و حس اعتماد به نفس بچه‌ها را پرورش دهند.» گرچه وی توصیه می‌کند که تحت نظارت والدین و همراه با آن‌ها، اجازه‌ی استفاده از بازی‌های ویدئویی به بچه‌ها داده شود. همانطور که گفتیم بازی های ویدئویی می تواند فواید زیادی برای کودکان داشته باشد. اما تعادل در آن در هر سنی شرط اول است. در نهایت حتما اگر به رفتار کودکان در تعامل با بازی های ویدئویی مشکوک هستید با یک مشاور حرفه ای در این حوزه صحبت کنید.

سوالات متداول

• بهترین روش برای درمان اعتیاد کودکان به بازی های ویدئویی چیست؟

صحبت کردن با کودک و معرفی سرگرمی های جایگزین که به رشد کودک کمک کنند بهترنی روش های درمان اعتیاد به بازی های ویدئویی هستند.

• اعتیاد آور ترین بازی های موبایل کدام اند؟

فری فایر، کالاف دیوتی و کلش آف کلنز اعتیاد آور ترین بازی های موبایل هستند.

• اصلی ترین دلیل اعتیاد کودکان به بازی های ویدئویی چیست؟

طراحی و مکانیک بازی، در دسترس بودن بازی، شخصیت کودک، ترشح دوپامین، تعامل اجتماعی و فرار از زندگی واقعی اصلی ترین دلایل اعتیاد کودکان به بازی های ویدئویی هستند.